Δικαίωμα εκμετάλλευσης είναι η πληρωμή που γίνεται για το δικαίωμα χρήσης περιουσιακών στοιχείων, ευρεσιτεχνιών, πνευματικών δικαιωμάτων έργων, franchises, ειδικών προνομίων ή φυσικών πόρων. Το ποσό αντιστοιχεί συνήθως σε ένα ποσοστό των εσόδων που προκύπτουν από τη χρήση τους.
Η καταβολή της πληρωμής γίνεται στο νόμιμο ιδιοκτήτη, από εκείνον που επιθυμεί να κάνει χρήση των περιουσιακών στοιχείων για την παραγωγή εσόδων ή άλλων δραστηριοτήτων.
Παράδειγμα:
Δικαιώματα εκμετάλλευσης εισπράττει ένας συγγραφέας όταν παραχωρεί σε άλλους το δικαίωμα να εκδίδουν τα βιβλία του στην αγορά.
Η άδεια χρήσης μπορεί να είναι είτε απεριόριστη ή να υπόκειται σε περιορισμούς όσον αφορά τη γεωγραφική περιοχή, την αγορά, το επιχειρηματικό περιβάλλον, το είδος του προϊόντος κτλ. Οι άδειες χρήσης μπορούν επίσης να ρυθμίζονται από το κράτος όταν αυτό είναι ο κάτοχος του περιουσιακού στοιχείου ή μπορούν να είναι ιδιωτικά συμφωνητικά με πιο ελεύθερη δομή.
Δικαίωμα Εκμετάλλευσης στη Δικαιόχρηση (franchising)
Η αμοιβή δικαιώματος εκμετάλλευσης (royalty fee) είναι ένα χρηματικό ποσό που πρέπει να πληρώσει ο ιδιοκτήτης μιας επιχείρησης για να αγοράσει δικαίωμα να γίνει μέρος ενός συστήματος franchise. Συνήθως, το τέλος υπολογίζεται ως ποσοστό επί των ακαθάριστων ή των καθαρών πωλήσεων και πληρώνεται σε εβδομαδιαία, μηνιαία ή τριμηνιαία βάση.
Τα τέλη καλύπτουν το προνόμιο της χρήσης εμπορικού σήματος του franchise και τα χρήματα χρησιμοποιούνται από τον δικαιοπάροχο (franchisor) για να παρέχει τις υποστηρικτικές λειτουργίες στο δικαιοδόχο (franchisee), να προωθεί το franchise, να ανανεώνει και να αναβαθμίζει τη γκάμα και την ποιότητα των προϊόντων/υπηρεσιών, να επεκτείνεται σε νέες αγορές, να πληρώνει πάγια έξοδα του franchise κτλ.
Το εισόδημα από την πώληση δικαιωμάτων χρήσης είναι και η πηγή των κερδών του franchisor εξαιτίας της δυνατότητας μόχλευσης.
Παράδειγμα:
Αν ένα franchise διαθέτει 10 καταστήματα, με έσοδα 20.000 € το κάθε ένα και πληρώνουν δικαιώματα 10% επί των εσόδων, ο franchisor έχει συνολικό μηνιαίο εισόδημα 20.000 €.